Na tabana oqo e tauyavutaki ena 2015 me baleta nai naki e vica oqo:
- Me vakarautaka na veiqaravi e maucokona vei ira nai taukei ni qele.
- Me vakasavuya nai tukutuku matata ka rabailevu vei ira nai taukei ni qele.
- Me vakasokumuna eso nai vakasala momona ka titobu.
- Me laveti cake nai vakatagedegede ni nodra qaravi na lewenivanua ka
- Tara cake ka taqomaka na veiwekani vaka bisinisi era vakaitavi kina nai taukei ni qele.
Ena 2016, esa tekivutaki kina na kena vakaivolataki na kedra i vola tukutuku nai taukei ni qele ka sa tekivu talega kina na nodra vakavulici ena veika vakailavo. Na vuli oqo e ratou vakaitavi kina e vica na baqe – na BSP, BSP Life, ANZ, Westpac, HFC, FDB, vakakina na Fijian Holdings, Unit Trust kei ratou na vei valenivolavola ni yasana.
Nai naki levu ni vuli oqo me vakavure vakasama vei ira nai taukei ni qele mera dau vakabula i lavo. Ia e i naki bibi cake na kena vakadeitaki na rawati ni bula toro cake ena vakayagataki vakavuku ni qele kei na maroroi ni yau bula. Ena laurai na toso ni tabana oqo ena veika era rawata lesu nai taukei ni qele mai na veika e qaravi ena nodra qele.
Ena kena vakacakulei nai vurevure eso oqo, e vakanamata kina na tabana oqo me dikeva:
- Na levu ni qele kece e taukeni salavata kei na kedra mape.
- Na qele kovu kei koya e tiko ena taudaku ni kovukovu kei na kedra mape.
- Na levu ni qele e lisitaki, o koya e tiko na kena dinau kei koya e sega.
- Nai wiliwili ni lewenivanua ena dui tiki ni qele, marama, turaga, gone, lailai mai na yabaki 18, kei ira era sivia na yabaki 18, ka rawa ni ra vakayagataka na qele.
Nai tukutuku eso e vakasokumuni oqo esa na qai mai umani vata ena “Asset Capitalisation Report” (ACR) me rawa ni vakatakila tale eso nai vurevure ni yau e tiko ena veimataqali se yavusa.
Na ACR esa na qai wasewasea vakamatailalai na levu ni qele ena dua nai wasewase, o koya e kovu kei koya e tiko ena taudaku ni qele kovu, ka veidutaitakavata kei nai wiliwili ni lewenivanua e tiko ena dua nai wasewase. Oqo me rawa ni cakacakataki kina na veika me qaravi me salavata kei nai wiliwili ni lewenivanua ena dua nai wasewase.
Na ripote oqo e vidavida vakamatailalai na veika esa dau yaco tiko me rawa ni cakacakataki kina na veigaunisala eso e rawa ni ra rawa ka kina nai taukei ni qele. E gadrevi talega me dolava na nodra rai, mera raica na veika era taukena, kei na gaunisala eso e rawa ni ra rawa ka cake kina vakalevu ka mamaroroi me baleta na veisiga ni mataka.
E bibi na ACR ena kena sagai me laurai na kedra i tukutuku nai taukei ni dua nai wasewase ni qele (Land Owning Unit). O cei o ira, na cava e tu vei ira, e vakacava na levu ni ka era rawata, kei nai yaloyalo ni nodra bula ena gauna mai muri.
Esa tiko talega na lalawa ena tabana oqo me vakarabailevutaka nai tukutuku e vakasokumuna ka wili kina nai tuvaki ni qele, na nodra manumanu nai taukei ni qele ni dua nai wasewase, nai tovo vakavanua era kilai tani kina, kei na veivanua e rawa ni qaravi kina na veika esa veidinadinati kina na Matabose ni Qele maroroi kei na veitabana tale eso ni matanitu. Oqo e dua na vanua e rau na cakacaka kina vakaveivolekati na tabana oqo kei na tabacakacaka i taukei. Ia ena gauna mada ga oqo, na tabana oqo e vakasoqoni tukutuku tiko mai ena veitukutuku eso era sa biuta tu mai na veitabana tale eso ni matanitu.
Na tabana oqo na “Landowners Affairs Unit” e dua na tabana bibi ena Matabose me vaka ni qarava vakatabakidua na nodra gagadre nai taukei ni qele, na nodrai yau, na veika era taukena, ka vakakina na veika me baleti ira ena siga ni mataka.