Ni se bera mai na Janueri ni 2011, e a dau wasewasei taumada tu nai lavo ni lisi me salavata na veitarataravi ni veiliutaki vei ira nai taukei ni qele.
Ni sa dau musuka oti na TLTB na nona tini na pasede (10%), sa qai dau veivotayaki na kena vo enai wasewase oqo:
- Turaga iTaukei (TT) – 5%
- Turaga Qali (TQ) – 10%
- Turaga ni Mataqali (TM) – 15%
- Lewe Ni Mataqali (LM) – 70%
Ena gauna taumada, e dau veivotayaki nai lavo ni lisi ena vei ya ono na vula. Era dau veilakoyaki voli na vakailesilesi ni TLTB kivei ira na vei yavusa, mataqali kei na tokatoka mera dau laki veivotayaka nai lavo ni lisi. E vaka tiko mai oqo me yacova sara ga nai ka 31 ni Tiseba ni 2010.
E dua na leqa levu e basika ena gaunisala ni veivota oqo. Ena vuqa na gauna, eso vei ira na turaga i taukei (TT) kei na turaga ni mataqali (TM) ni so na veiwasewase, era sega ni dau solia na nodra i votavota na lewe ni nodra mataqali se ra dau wasea ga vei ira ga e vica. Oqo e tarova na nodra marautaka vakatautauvata nai taukei ni qele nai lavo e rawa mai na nodra qele.
Na vakalawataki ni kena votai vakatautauvata nai lavo ni lisi, esa qai taurivaki mai nai matai ni Janueri ni 2011. Me vaka ni se sega ni rawa vua na Matabose me veivotayaka vakatautauvata nai lavo ni lisi ena gauna oya, esa qai vakadonuya na Matabose me biu nai lavo kina vei akaude ni mataqali ka me ratou veivotayaka na Trustees ni veimataqali. E gadrevi vei ira kece na vei mataqali mera tauyavutaka e dua na nodra Trust, ka digitaka na kena Trustees, dola na kena akaude ena baqe ka qai rejisita vei keitou na nodra veidinadinati se Deed Of Trust (DOT). Ni sa vakayacori oti oqo, sa qai biu nai lavo kina nodra akaude, ka sa nodratou i tavi na Trustees me ratou veivotayaka vakatautauvata nai lavo kevei ira kece na lewe ni mataqali, volai enai vola ni kawa bula, era bula tiko. Nai vakarau ni veivota oqo e taurivaki tiko mai me yacova na Epereli ni 2015.
Mai na Me ni 2015, sa mai vakadewataki kina mona livaliva nai vola ni kawa bula ka sa vakacavari na kena ena va(4) na yasana – Ba, Bua, Cakaudrove kei Macuata. Sa mani vakatovotovotaki talega kina vei iratou na 4 na yasana oqo na votai vakatautauvata ni lavo ni lisi. Na vo ni tini(10) na yasana era se tomana tikoga na kena e votai mai vei ratou na trustees, ni ra waraka tiko na kena tokitaki kina mona livaliva na nodrai vola ni kawa bula. Ia me qai yacova mai na Tiseba ni 2015, sa tiko kece ena mona livaliva nai vola ni kawa bula taucoko, ka sa mani vaqaqacotaki kina na kena votai vakatautauvata nai lavo ni lisi, mai nai ka va (4) ni Janueri ni 2016.
E dina ga ni vaqaqacotaki na kena wasei vakayadua nai lavo ni lisi, e kauwai talega na Matabose vei ira na vei mataqali e levu na lewena ka sega so ni levu na veika e rawa mai na lisi. Ena takiveiyaga kevaka e wasei vaka yadudua. O ira na vei mataqali vakaoqo, e soli vei ira na digidigi ka vakatokai na “Assignment of Lease Funds” ka vakarautaki tiko ena wase 14 ni Native Lands Trust Act.
Na ka ga e gadrevi vei ira na vei mataqali era via taurivaka na digidigi oqo, mera vola mai e dua na nodrai vola kerekere kina Matabose, ka vakabira vata kei nai tukutuku ni nodra bose, ka mera saini mai kina na lewe ni mataqali ka tiko na nodra yabaki ni bula ena 18 ka lako cake, mei vakadinadina ni nodra tokona na kerekere oya. E duidui na yavu era vakatulewataki kina na vei vola ni kerekere oqo ka ni gadrevi me tarai ira raraba na lewe ni mataqali taucoko ka vakakina na nodra tiko vinaka ena veisiga ni mataka. Na Matabose e vagolea vakabibi na kauwai kina veika me vaka na veivakavaletaki, vakaduri bisinisi, kei na saumi lesu ni dinau ni veika eso esa taurivaki rawa tiko ni bera ni vakaukauwataki mai na tiki ni lawa oqo ni kena wasei vakatautauvata nai lavo ni lisi.
Na votai kece ni lavo ni lisi ena “Equal Rent Distribution Policy” e semati kecega ena mona livaliva (online banking) ka vakalailaitaka sobu na ririko ni kena vakayagataki vaka tawadodonu se vakailoa me vaka e dau vakayacori tu e liu.